Ligoń Juliusz, krypt. J. L., (1823–1889), kowal hutniczy, pisarz ludowy, działacz społeczno-narodowy. Ur. 23 II 1823 r. w folwarku Prądy koło Koszęcina w pow. lublinieckim; syn uczestnika wojen napoleońskich, dworskiego kowala w majątku księcia Hohenlohe-Ingelfingen, Franciszka, i jego pierwszej żony z domu Skibianki. L. uczęszczał do szkoły ludowej w Strzebiniu. Służbę wojskową odbył w 22 p. piechoty pruskiej w Nysie. Ok. r. 1844 przybył do Królewskiej Huty (obecnie Chorzów), gdzie został kowalem hutniczym. W poszukiwaniu stałej i lepiej płatnej pracy udał się do huty hr. Renarda w Zawadzkiem (w pow. strzeleckim na Opolszczyźnie). Mimo ciężkiej wielogodzinnej pracy fizycznej w hucie prowadził ożywioną działalność oświatową kolportując polskie gazety i książki. Był współtwórcą polskiego Tow. Pożyczkowego zorganizowanego na wzór towarzystw wielkopolskich, które, obok celów finansowych, miało za zadanie przeciwdziałanie germanizacji i umacnianie języka polskiego na Śląsku. W utworzonym w r. 1869 towarzystwie pełnił funkcję sekretarza. Zorganizował też i opiekował się pierwszą publiczną polską biblioteką w Zawadzkiem. Równocześnie zdobywał rozległą wiedzę przez wytrwałe samokształcenie, prenumerował i czytał pisma wielkopolskie, pomorskie, galicyjskie. Pisać zaczął wcześnie, ale pierwszy swój utwór wierszowany opublikował dopiero w r. 1858 w „Gwiazdce Cieszyńskiej” (nr 25 z 19 VI 1858) pt. Kilka słów do pisarzy polskich i do ludu, w którym zachęcał do upowszechniania książek i prasy polskiej wśród ludności śląskiej. Za działalność swoją i polskie przekonania L. został po blisko 20 latach pracy usunięty z huty Andrzeja w Zawadzkiem.
W r. 1870 powrócił do Królewskiej Huty, gdzie zatrudniony jako kowal hutniczy, włączył się od razu do pracy organizacyjnej w Kółku Polskim kierowanym przez K. Miarkę. Pełnił w nim kolejno funkcje sekretarza, bibliotekarza i wiceprezesa. W r. 1873 jako delegat Kółka wziął udział w obchodach jubileuszowych Tow. Przemysłowego w Poznaniu. W czasie uroczystości wygłosił patriotyczny wiersz pt. Uczucie miłości braterskiej. Nawiązał w Poznaniu nowe kontakty, ale też odtąd jako wielkopolski agitator był przez policję pruską obserwowany. Obok działalności społecznej rozwijał L. twórczość literacką. Utwory L-nia pojawiały się przeważnie w prasie śląskiej, wielkopolskiej, pomorskiej, galicyjskiej oraz w kalendarzach. Debiutował w chełmińskim „Przyjacielu Ludu” w r. 1863 artykułem Pisanie wiarusa z Górnego Śląska, w którym wyrażał poparcie i współczucie dla powstańców. Drukował też w tym piśmie rymowane opowiadania, w których obok tendencji moralizatorskich przebijały echa protestu społecznego («pany gnębią chłopów uciążliwie»). W l. 1864–7 ogłaszał w lwowskim „Dzwonku” wiersze i artykuły o charakterze dydaktycznym zwrócone przeciw pijaństwu i rozwiązłości, a zachęcające do oświaty. Zawierały one również pierwiastki folklorystyczne. Ponadto pisywał dla „Warty”, „Oświaty” i „Kuriera Poznańskiego”, gdzie w r. 1875 opublikował wiersz poświęcony pamięci K. Libelta i P. Wilkońskiej.
Od r. 1868 L. podjął obowiązki korespondenta w „Zwiastunie Górnośląskim”, w którym drukował również swoje wiersze tak o charakterze religijno-dewocyjnym, jak i patriotycznym. W okresie współpracy z „Gazetą Górnośląską” w latach osiemdziesiątych ogłosił w niej L. wiele swoich wierszy i artykułów. Osobnym utworem L-nia był tomik pt. Walka Smutku z Pociechą w sercu chorego człowieka, czyli myśli duszy mogące służyć ku pokrzepieniu w każdym utrapieniu (Mikołów 1874). Następnie ukazał się nakładem „Gazety Górnośląskiej” zbiór pieśni pt. Pieśni zabawne (Bytom 1877). Drugi zbiorek wierszy przygotowany do druku jeszcze w r. 1868 opublikowany został dopiero w r. 1919 pt. Iskra miłości z Górnego Śląska, czyli odłamek śpiewu historyczno-narodowego. Od okolicznościowych, moralizatorskich wierszyków przeszedł L. do publicystyki patriotycznej przedstawiającej Górny Śląsk jako jedną z ziem polskich. Artykuł L-nia O dawnych czasach Górnego Śląska, czyli pogadanki wieczorne pomiędzy nauczycielem, obywatelem i górnikiem („Gazeta Górnośląska” 1878 nr 47–50, 1879 nr 39, toż „Katolik. Kalendarz Górnośląski”, Królewska Huta 1883, 1884, 1885) ujęty w formę popularnych wówczas dialogów stanowił historyczny przegląd dziejów Śląska oraz sięgał do przeszłości Polski. Najbardziej znany był patriotyczny utwór L-nia Obrona Wiednia, czyli niemieckiego państwa i chrześcijaństwa, przez Jana Sobieskiego króla polskiego (P. 1883), do którego autor dołączył dwa wiersze liryczne Śpiew o zwycięstwach Jana III oraz Śpiew na 200-letnią rocznicę obrony Wiednia, wzorowane na „Śpiewach historycznych” J. U. Niemcewicza.
L. posiadał łatwość pisania, tworzył dużo wierszy i pieśni okolicznościowych, które cieszyły się wielką popularnością na Śląsku i przedrukowywane były w śpiewnikach, nawet pozaśląskich. Forma ich pozostawiała niekiedy wiele do życzenia. W rękopisie zachował się przygotowany do druku zbiór wierszy L-nia pt. Ziarnko dla zasiłku ducha zebrane w gumnie serca, ręką od młota, z miłości Boga, bliźnich i własnej duszy, przez Górnoślązaka J. L. w Królewskiej Hucie 1877 (Arch. Kurii Diecezjalnej w Katowicach). L. był również jednym z współtwórców teatru ludowego na Górnym Śląsku. Przejął po K. Miarce troskę o amatorski teatr w Królewskiej Hucie, przerabiał sztuki, przepisywał role dla aktorów, pomagał w reżyserowaniu przedstawień. Ponadto sam napisał kilka sztuk dramatycznych ze śpiewami, m. in. Los sieroty, czyli niewinność zwycięża („Katolik” 1882 nr 30–56), Prawda zwycięża („Gaz. Górnośląska” 1878 nr 96–7), Nawrócony (Bytom 1877). Tendencje tych sztuk były zawsze moralizatorskie, a pieśni w nich zawarte rozpowszechniały się szybko po Górnym Śląsku.
Działalność L-nia była bacznie śledzona przez pruskie władze policyjne i stała się powodem dalszych prześladowań, a wreszcie i zwolnienia z pracy. Dn. 14 IV 1875 pod nieobecność L-nia wtargnęli do mieszkania przedstawiciele policji i brutalnie potraktowawszy żonę, skonfiskowali książki, materiały literackie a nawet papier listowy. W obronie L-nia wystąpiła prasa polska, a jego przyjaciel i znany działacz dr Franciszek Chłapowski opublikował w tej sprawie list w prasie poznańskiej. Nie omieszkał także wystąpić sam poszkodowany w korespondencji do „Kuriera Poznańskiego” (1875 z 24 IV nr 94). Sugestywny opis postępowania policji spowodował proces, który przegrał redaktor „Kuriera”, a L. skazany został na 100 marek grzywny. W r. 1877, gdy ponownie został zatrudniony, uległ rychło wypadkowi, co w połączeniu z działalnością polityczną i oświatową stało się powodem zwolnienia z pracy. Był to bardzo ciężki okres dla schorowanego już pisarza. Pomimo to w czasie klęski głodowej w r. 1879 pomagał w organizowaniu pomocy dla głodujących. Współdziałał także przy założeniu polskiego konsumu i Tow. Wzajemnej Pomocy, katolickiej organizacji zawodowej robotników w Królewskiej Hucie (1877). Jako działacz polityczny L. występował podczas kulturkampfu w obronie katolicyzmu i narodowości polskiej. Wkrótce jednak naraził się Centrum i skupionym wokół niego księżom przez opowiedzenie się za wybieraniem na Górnym Śląsku tylko posłów polskich. W r. 1881 wszedł L. do Komitetu Wyborczego Katolicko-Polskiego, powstałego z inicjatywy red. Stanisława Przyniczyńskiego, do którego należeli J. Walczuch, F. Opeldus, J. Skóra i J. Spyra. Komitet pragnął w czasie wyborów przeprowadzić polskich posłów – wbrew polityce Centrum. To poróżniło L-nia z K. Miarką i doprowadziło do zerwania z „Katolikiem” oraz wystąpienia z Zarządu Kółka Towarzyskiego. L. zbliżył się do ks. T. Przyniczyńskiego. Ówczesne stanowisko ideowe L-nia świadczyło o jego dużej dojrzałości politycznej i patriotycznej.
W licznym na Śląsku kręgu pisarzy ludowych jest L. pierwszym poetą robotnikiem fabrycznym. W jego prozie dominują postulaty narodowe i wyzwoleńcze ludu śląskiego. L. zmarł na gruźlicę 17 XI 1889 w Królewskiej Hucie. Żonaty od r. 1851 z Teresą Kawka, miał z nią synów: Jana (zob.), Adolfa (zob.) i Rudolfa, oraz córkę Matyldę.
Reprod. portretu w: Baranowicz J., J. L. Kat. 1960; Album pisarzy śląskich, Nr 10: J. L., Oprac. S. Wilczek, Rys. Jerzy Moskal, „Poglądy” 1969 nr 17 (165); – Kucianka J., Bibliografia twórczości J. L-nia. 1858–1968, „Studia Śląskie” T. 18: 1970 s. 333–418; W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); – Baranowicz J., J. L. Śląski działacz i poeta Kat. 1960; Hierowski Z., Życie literackie na Śląsku w latach 1922–1939, Kat. 1969; Kucianka J., J. L. 1823–1889, w: Śląscy pisarze ludowi (1800–1914). Antologia poezji i prozy, Oprac. J. Kucianka, Wr. 1968 s. 54–94 (biogr., bibliogr., wybór tekstów); taż, Współpraca J. L-nia z lwowskim „Dzwonkiem” w latach 1864–1867, „Zaranie Śląskie” 1969 z. 2 s. 255–6k; Mayer J., Zapomniany wiersz J. L-nia z 1855 r., w: Studia nad piśmiennictwem śląskim, Kat. 1967 s. 203–13; Nawrocki W., Działalność oświatowa i literacka J. L-nia. Zarys naukowo-popularny, Kat. 1962; tenże, Kilka uzupełnień do biografii i twórczości J. L-nia, „Zaranie Śląskie” 1962 z. 3 s. 6156–23; Obrzud Z., J. L. (1823–1889), w: Pisarze śląscy XIX i XX wieku. Praca zbiorowa pod red. Z. Hierowskiego, Wr. 1963 s. 264–83 (biogr., wybór tekstów); Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Oprac. L. Brożek, Z. Hierowski, Kat. 1965; Szewczyk W., Trzynaście portretów śląskich, Kr. 1953 s. 159–74; Szramek E., Znaczenie J. L-nia. Kartka pamiątkowa z powodu 30 rocznicy śmierci „Głosy znad Odry” 1919 z. 4; Tobiasz M., Pionierzy odrodzenia narodowego i politycznego na Śląsku (1763–1914), Kat. 1945 s. 69, 78–80; – Arch. Kurii Diec. w Kat.; Arch. rodziny Ligoniów w Kat.: Listy L-nia do brata Jana i do synów, Rudolfa i Jana; B. Pozn. Tow. Przyj. Nauk.: rkp. 825/2 (list z lata 1889 do dra F. Chłapowskiego); B. Śląska w Kat.: Zbiory Specjalne, rękopisy J. L-nia sygn. R. 125 II (Historia kościoła w Koszęcinie) sygn. R. 645 I (Iskra miłości…), R. 122 II (Podobieństwo życia ludzkiego z rokiem), R. 121 II, R. 124 II; Listy L-nia do dra F. Chłapowskiego z l. 1876–80 (10 listów w odpisie) w posiadaniu L. Brożka; L.J., Moje pamiętniki skreślone dla rodziny, dobrodziejów i przyjaciół. Autograf sprzed r. 1877 zaginął.
Adam Jarosz